Στις 29 Μαρτίου 1870 γεννιέται στη Μασσαλία ο Παύλος Μελάς, γόνος επιφανούς οικογένειας, με σημαντική πολιτική και εθνική δράση και μακραίωνη παράδοση προσφοράς στους αγώνες του Ελληνισμού. Τον Οκτώβρη του 1892 νυμφεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη, κόρη του μετέπειτα Πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη.
Ο Παύλος Μελάς, με υψηλό αίσθημα τιμής και ιστορικής ευθύνης, επιχειρεί τρεις εξόδους στη Μακεδονία, με σκοπό να γνωρίσει την περιοχή, να εκτιμήσει την κατάσταση και να οργανώσει την άμυνα του Ελληνισμού εκεί. H τρίτη από αυτές θα αποδειχθεί μοιραία, καθώς θα χάσει τη ζωή του σε ανταλλαγή πυρών με οθωμανικό στρατιωτικό απόσπασμα στο χωριό Στάτιστα (Μελάς), όπου αυτός και οι άνδρες του είχαν καταλύσει. Η θυσία του Παύλου Μελά ήταν εκείνη που τον κατέστησε οργανικό μέλος του ελληνικού εθνικού πανθέου και σηματοδότησε την ουσιαστική έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα.

«...Ο ηρωικός θάνατος του αειμνείστου αρχηγού μου και υμετέρου αθανάτου συζύγου, σπεύδω μετ’ αιμασούσης καρδίας να παρακαλέσω υμάς όπως μου επιτρέψητε να συγκλαύσω μεθ’ υμών τον ακάματον και ατρόμητον της πατρίδας μου υπερασπηστών και εμού αθάνατον αρχηγόν...»

Απόσπασμα από τη συλλυπητήρια επιστολή του συμπολεμιστή του Παύλου Μελά, Λάκη Πύρζα. Από την έκδοση: Έθνους Αφύπνιση: Παύλος Μελάς. Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, 2020.
Φωτογραφία από το αρχείο ΙΜΜΑ.